คนสมัยใหม่หลายคนไม่รู้และก็ไม่ได้ยึดถือกฏเกณฑ์ “คะลำ” เหล่านี้แล้ว แต่ก็มีบางข้อที่มีผู้ปฏิบัติอยู่แม้ว่าจะดูล้าสมัย เช่น ไม่ให้ลับมีดตอนกลางคืน ด้วยเชื่อว่าชีวิตจะมีภัย จะโชคร้าย จะตาย เมียจะมีชู้ ฯลฯ คะลำข้อนี้มีผู้ให้เหตุผลว่า เมื่อก่อนไม่มีไฟฟ้าใช้ ลับมีดใต้แสงเทียนโอกาสบาดนิ้วจึงสูง..

คะลำ ในภาษาอีสาน จึงหมายถึง สิ่งที่ห้ามทำ

คะลำโดยส่วนใหญ่ของจิตรกรรมฝาผนังของพระมหาธาตุแก่นนคร วัดหนองแวงพระอารามหลวง ขอนแก่น แห่งนี้ กล่าวถึงการเคารพต่อผู้อาวุโสและผู้มีฐานะสูงกว่าเช่น พระสงฆ์ สอนเรื่องมารยาทการอยู่ร่วมกันในครอบครัวและสังคม เพื่ออยู่ร่วมกันอย่างผาสุก และรวมถึงข้อห้ามกระทำต่างๆ ที่แฝงเอาไว้เพื่อความปลอดภัยต่อชีวิตตนเองและผู้อื่น

ข้อคะลำทั้งหมดกว่า 32 ภาพ ที่ชั้น 2 ของพระมหาธาตุแก่นนคร นอกจากจะได้สาระความรู้และความเพลิดเพลินเกี่ยวกับคะลำอีสานผ่านจิตรกรรมฝาผนังโดยฝีมือช่างศิลป์ ครูธรรมรงค์ แก้วโบราณ แล้ว ตัวละครต่างๆ ที่ถูกถ่ายทอดผ่านเรื่องราวอย่างมีสีสันและกลิ่นไอของวิถีชีวิตดั้งเดิมคนอีสาน ก็ทำให้เราสามารถเข้าใจความหมายของคะลำแต่ละข้อได้อย่างง่ายดายและรวดเร็วอีกด้วย Click here for English.

คะลำอีสาน

หญิงมีครรภ์ไม่ควรเดินข้ามเชือกล่ามสัตว์  (สัตว์ตกใจอาจทำให้เราได้รับอันตรายได้)

เด็กไม่ควรยืนค้ำหัวผู้ใหญ่

เขย, สะใภ้ ห้ามยืนค้ำหัวบุพการี

ผู้หญิงไม่ควรยืนใกล้  หรืออยู่ในตำแหน่งที่สูงกว่าพระภิกษุสงฆ์

พระภิกษุ, นักบวช, นักพจน์, ๆลๆ ห้ามยืนปัสสาวะ (ต้องนั่งปัสสาวะ) ห้ามปัสสาวะรดต้นไม้ ห้ามปัสสาวะลงน้ำ หรือ ให้ปัสสาวะในสถานที่ลับตาคน

ลูกเขย, ลูกสะใภ้ ห้ามเดินเทียมญาติผู้ใหญ่ฝ่ายตรงข้าม เพราะถือเป็นการไม่ให้เกียรติ

ผู้ด้อยอาวุโสเวลาเดินผ่านผู้ใหญ่ ควรค้อมตัวหรือคลานเข่า

ห้ามชายผ้าถุงของภรรยาโดนตัวสามี เพราะเชื่อว่าวิชาอาคมที่สามีถืออยู่จะเสื่อมลงได้ และเชื่อว่าจะทำมาหากินไม่ขึ้น และไม่เป็นสิริมงคล

ห้ามเดินลงเท้าหนักเวลาเดินอยู่ในบริเวณบ้าน

ผู้หญิงควรสวมใส่เสื้อผ้าที่มิดชิดในที่สาธารณะ

ห้ามนั่งขวางประตูหรือบันไดเพราะจะขวางทางผู้อื่น ถ้าเป็นหญิงมีครรภ์เชื่อว่าจะคลอดลูกยาก

ไม่ควรนั่งขัดสมาธิต่อหน้าพระสงฆ์หรือพระพุทธรูป ถือว่ามารยาทไม่งาม

เด็กไม่ควรนั่งสูงกว่าผู้ใหญ่หรือนั่งค้ำหัวผู้ใหญ่

ไม่ควรนั่งบนหัวเตียง เพราะถือเป็นที่สูง เป็นที่กราบไหว้บูชา

ห้ามนอนกอดของมีคม เพราะอาจได้รับอันตรายได้

ผู้หญิงตื่นมาให้ล้างหน้าอาบน้ำแต่งตัวให้เรียบร้อยก่อนออกจากบ้าน

อย่าแยกกันกิน คนในบ้านให้กินข้าวพร้อมหน้ากัน

เด็กไม่ควรกินก่อนผู้ใหญ่ ต้องรอกินพร้อมกัน

เวลากินข้าวอย่าถุยน้ำลาย อย่าเคี้ยวเสียงดัง หรือทำตัวไม่สุภาพ

ไม่ควรแอบฟังคนอื่นคุยกัน

เมื่อสามีออกไปล่าสัตว์  ภรรยาไม่ควรแต่งตัวสวย

เด็กไม่ควรเล่นไฟ

ไม่ควรโยนของ  เพราะอาจทำให้ชำรุดได้

ห้ามเอาวัวควายมาเลี้ยงในวัด

ห้ามเล็งอาวุธเล่นใส่กัน

อย่าเอาชายผ้าถุงที่ถือว่าเป็นของต่ำมาเช็ดหน้า

อย่าลับมีดตอนกลางคืน

อย่ากวาดบ้านตอนกลางคืน เพราะอาจทำของมีค่าสูญหายโดยที่มองไม่เห็น

อย่าผ่าฟืนบนบ้าน จะทำให้บ้านสกปรกและเสียหาย

สามีภรรยาห้ามด่าทอต่อว่า ห้ามข่มเหงกัน

เวลาฝนฟ้าคะนองอย่าออกจากบ้าน  หรือใช้เครื่องมือโลหะ

วันพระ หรือ วันสำคัญต่างๆ ห้ามทำงาน ให้ออกไปทำบุญ ออกไปทำกิจกรรมร่วมกับคนในหมู่บ้าน

 

ผู้เขียน ทิม บีเวอ และ สุทธวรรณ บีเวอ

บรรณาธิการ สุทธวรรณ บีเวอ

แหล่งข้อมูล วัดหนองแวงพระอารามหลวง จังหวัดขอนแก่น