เรื่องโดย สุทธวรรณ บีเวอ

ภาพโดย ทิม บีเวอ

แอดมินได้พยายามแปลอักษรโบราณเรื่องของพระเวสสันดร จากผ้าพระเวส หรือ ผ้าผะเหวด ที่ช่างนายหนูบุญเรือง วาดไว้ในปี พ.ศ.2506 ซึ่งช่างได้ใช้อักษรลาวอธิบาย แต่เนื่องจากเป็นลายมือก็จะต้องทำความคุ้นเคยกับลายมือช่างไปด้วย ประวัติช่างเท่าที่ได้ทราบจากผู้รู้ ท่านเป็นคนลาวที่เข้ามาแต่งงานมีครอบครัวอาศัยอยู่ที่จังหวัดอุบลราชนี ปัจจุบันได้ค้นพบภาพพระเวสจากช่างหนูบุญเรืองเพียง 3 ผืน ซึ่งหนึ่งในสามผืนถูกนำไปจัดแสดงอยู่ที่พิพิธภัณฑ์ในฝรั่งเศส สำหรับผ้าพระเวสผืนนี้ยังคงใช้อยู่ในขบวนแห่บุญพระเวสมาจนถึงปัจจุบัน เสน่ห์ของผ้าพระเวสที่วาดโดยช่างหนูบุญเรืองนี้ จะอยู่ที่ช่างได้วาดเรื่องราวของพระเวสสันดรค่อนข้างละเอียด ตัวละครผู้คนมีชีวิตชีวา มองเห็นวิถีชีวิตชาวบ้านในอีสานสังคมเกษตรกรรมในอดีต รวมถึงบ้านเรือนที่ตกแต่งด้วยลวดลายอีสานโบราณ สัตว์ป่าและสัตว์บ้านต่างๆ ที่วาดลายเส้นเสมือนจริง นอกจากนี้ที่น่าสนใจยังมีการวาดต้นไม้ดอกไม้มีความงดงามและแปลกตา เมื่อทุกอย่างประกอบกันครบทั้งผืน ก็เหมือนกับเรากำลังเดินชมจิตรกรรมฝาผนังในอุโบสถเรื่องพระเวสสันดรกันเลยทีเดียว

สำหรับการแปล แอดมินได้แปลอักษรลาว (บางตัวใช้อักษรธรรมอีสาน) ออกมาเป็นตัวอักษรไทย แต่ยังคงการใส่วรรณยุกต์ไว้ตามการเขียนของลาว(ในตารางช่องซ้ายมือ) เผื่อว่าใครสนใจศึกษาก็จะได้ดูเทียบเคียงกับความหมายของคำไทยได้ และถ้ามีข้อผิดพลาดประการใดโดยแอดมิน ผู้อ่านก็สามารถรู้ได้ง่าย(ฮา) ก็หวังว่าผู้อ่านคงจะได้ความเพลิดเพลินใจกับภาพวาดจากผ้าพระเวสผืนนี้ และไปเที่ยวชมเทศกาลงานบุญพระเวสหรือบุญมหาชาติ ที่ภาคอีสาน ซึ่งแต่ละวัดจัดไม่ตรงกัน และไม่ใช่จัดทุกวัด แต่ก็จะอยู่ในช่วงตั้งแต่ปลายกุมภาพันธ์ จนไปถึงสงกรานต์เลยทีเดียว (แล้วแต่ว่าวัดกับชุมชนจะเลือกวันไหน บางทีเขาก็เอาไปควบรวมกับบุญอื่น เพื่อความสะดวกก็มี)

สำหรับท่านใดต้องการอ่านประเพณีบุญผะเหวดอีสานโดยละเอียดว่าเขาทำกันอย่างไร เชิญติดตามคลิ๊กได้ ที่นี่ (หัวข้อ บุญผะเหวด: พิธีกรรมแบบอีสานและมงคลแห่ง “น้ำ” ในที่ราบสูงโคราช ณ วัดบ้านลาน ขอนแก่น)

1. พยาอีนประทานพอนทิบ ๑๐ ประกานให้แก่เมียแล้วว่าให้ลงมาเกิดเมืองมะนุษเป็นแม่พละเว็ษสันดอนซาดกในโลก	พญาอินทร์(พระอินทร์) ประทานพรทิพย์ 10 ประการ ให้แก่เมีย แล้วว่าให้ลงมาเกิดเมืองมนุษย์เป็นแม่พระเวสสันดรชาดกในโลก
2. เมก	เมฆ
3.บ่อนนี้ชั้นดาวะดิง	ที่นี่ชั้นดาวดึงส์
4.พละเว็ด-มัดที	พระเวส มัทรี
5.นางบุษะดีกับกันหาซาลีหลาน	นางผุสดี(นางบุษดี) กับ กัณหาชาลี หลาน
6.พยาบูลม	พญาบรม
7.เสนาทิบํดีทัง ๔	เสนาธิบดีทั้ง 4
8. กีบฝ่า	กลีบเมฆ
9. ตำหลวดพูทอนลักสาวังพะนะคอนเมืองแก้วปะเซใซ	ตำรวจภูธรรักษาวังพระนครเมืองแก้วประเชไช

1. นางสนม คนใซ้	นางสนม คนใช้
2. นี้เมืองแก้วประเซใซ	ที่นี่คือเมืองแก้วประเชไช
3. ทัษะพอนกันที่ ๑ มี ๑๙ พละคา จบแต่เท้านี้แล	ทศพร กัณฑ์ที่ 1 มี 19 พระคาถา จบแต่เท่านี้แล

1. ผู้ใดสนใจบํฮู้เฮื้องขํให้ดูตามหลักๆ นี้ คือหมายตามผูกตั้งแต่ทัษะพอนกันที่ ๑ หิมะพานกันที ๒ ตลอดฮอดนะคอนกันที่ ๑๓ จบเฮื้องพละเว็ษสันดอน	ท่านใดสนใจไม่รู้เรื่องขอให้ดูตามหลักๆ นี้ คือ หมายตามผูกตั้งแต่ทศพรกัณฑ์ที่ 1 หิมพานต์กัณฑ์ที่ 2 ตลอดจนถึงนครกัณฑ์ กัณฑ์ที่ 13 จบเรื่องพระเวสสันดร
2. นางมัดทีกับท้าวซาลีนางกันหา	นางมัทรีกับท้าวชาลีนางกัณหา
3. อันนี้สาลาทานของพยาเว็ดสันดอน	อันนี้ศาลาทานของพระเวสสันดร

1. หิมมะพานกันที่ ๒ พยาเว็ษกำลังตลวดน้ำทานซ้างแก้วเผือกให้พามะนาจานทังแปดแล

หิมพานต์กัณฑ์ที่ 2 พระเวสสันดรกำลังกรวดน้ำทานช้างแก้วเผือกให้พราหมณาจารย์ทั้ง 8 แล

-ไม่มีแปล-

1. พามะนาจานทังแปดขํซ้างนำพยาเว็ดสันดอนใด้แล้ว เขามีความซึ้นใจ เขากํฮองลำทำเพง ใปตามอะนุมัดไจ หิมะพาน กันสองจบแต่เพียงนี้

พราหมณาจารย์ทั้งแปดขอช้างพระเวสสันดรได้แล้ว เขาก็มีความดีใจมาก เขาก็ร้องรำทำเพลง ไปตาม xxx หิมพานต์ กัณฑ์ 2 จบแต่เพียงนี้

ทานะขันผูกสามพามะนาจานทัง ๔ ขอม้าออกจากฮดนำพยาเวสสันดอนได้แล้ว ขี่เมือเมืองเขาแล

ทานกัณฑ์ กัณฑ์ที่ 3 พราหมณาจารย์ทั้ง 4 ขอม้าออกจากรถกับพระเวสสันดรได้แล้ว ขี่กลับเมืองเขาแล

พยาเว็ดสันดอนกำลังตลวดน้ำทานลดม้าไห้พามมะนาจานทัง ๔

พระเวสสันดรกำลังกรวดน้ำทานรถม้าให้พราหมณาจารย์ทั้ง 4

1. พยาเว็ดสันดอนกำลังตลวดน้ำทานฮดมั่งคำให้พามมะนาจานทังสอง	พระเวสสันดรกำลังกรวดน้ำทานรถละมั่งทองคำให้ พราหมณาจารย์ทั้งสอง
2. อันนี้พยาอีนลงมา[missing]เป็นละมั่งคำมาเทียมซูเอาฮดพยาเว็ดเข้าไปสู่คิลีวงกด แล้วกับขึนใปบนสวันของเก่า	อันนี้พระอินทร์ลงมา[missing]เป็นละมั่งทองคำมาเทียมรถพระเวสสันดรเข้าไปสู่เขาวงกต(คีรีวงกต) แล้วกลับขึ้นไปบนสวรรค์เช่นเดิม

วันนะพละเว็ดกันที ๔ พยาเว็ดสันดอนกำลังพาเมียและลูกเดินป่าเข้าไปสู่คิลีวงกด

วนประเวศน์ กัณฑ์ที่ 4 พระเวสสันดอนกำลังพาเมียและลูกเดินป่าเข้าไปสู่เขาวงกต(คีรีวงกต)

1. วันนะพะเว็ดกันปายจบแต่เพียงนี้	วนประเวศน์กัณฑ์ปลาย จบแต่เพียงนี้
2. พยาเว็ดสันดอนเดินทางมาถึงเมืองเจ็ดตะลาด เสนาเมืองเจ็ดตะลาดเข้ามานิมนยู่ ท้านกํใม้ยู่ เพระมันใก้เมืองพํ	พระเวสสันดรเดินทางมาถึงเมืองเจตราช เสนาเมืองเจตราชเข้ามานิมนต์อยู่ ท่านก็ไม่อยู่ เพราะมันใกล้เมืองพ่อ
3. อันนี้เมืองเจ็ดตะลาดแล	อันนี้เมืองเจตราชแล

1. ซูยซักะกันที ๕ พามสั่งเมียว่าซิไปหา ..(ขอย?) ยิง ..(ขอย?) ชายมาไห้เมียแก

ชูชก กัณฑ์ที่ 5 พราหมณ์สั่งเมียว่าจะไปหาx หญิง xชายมาให้เมียแก

1. เมืองกะลิงคะฮาดยู่ที้นี้แล	เมืองกะลิงคราชอยู่ที่นี่แล
2. พวกนางพามนู่มทังหลายดานางอะมิตตะตายู่สะน้ำ	พวกนางพราหมณ์ x ทั้งหลายด่านางอมิตตดาอยู่สระน้ำ
3. สะน้ำโบกขา	สระน้ำโบกขรนี* (*อาจจะเป็น โบกขา = โบกขรนี)

1. นายพานเจตตะบุดว่าจะยิงพามวาแม่นเนื้อตางๆ จบซูยซักกะ กันที่ ๕

นายพรานเจตบุตรว่าจะยิงพราหมณ์นึกว่าเป็นสัตว์ต่างๆ จบชูชกกัณฑ์ที่ 5

1. จุนละพนกันที ๖ นายพานเจ็ดตะบุดซี้บอกทางพามใปหาพยาเว็ดสันดอน

จุลพนกัณฑ์ที่ 6 นายพรานเจตบุตรชี้บอกทางพราหมณ์ไปหาพระเวสสันดร

พามขํนอนนำพละลึสีนาลอดแล มะพนกันที้ ๗

พราหมณ์ขอนอนกับพระฤาษีนารอดแล มหาพน กัณฑ์ที่ 7

พละลึสีนาลอดซี้บอกทางพามใปหาพละเว็ดสันดอน จบมะหาพน กัน ๗

พระฤาษีนารอดชี้บอกทางพราหมณ์ไปหาพระเวสสันดร จบมหาพน กัณฑ์ 7

1. ทีนี้แม่นอาสมบดสาลาของพละเว็ดสันดอน	ที่นี่คืออาศรมบทศาลาของพระเวสสันดร
2. กุมมานกันที ๘ พละเว็ดสันดอนกำลังตลวดน้ำทานลูกให้พามมะโน	กุมารกัณฑ์ที่ 8 พระเวสสันดรกำลังกรวดน้ำทานลูกให้พราหมณ์
3. นกอินซี	นกอินทรีย์*  (*ภาพคือ นกหัสดีลิงค์)

1. มัดทีงมหาลูก	มัทรี งม หา ลูก
2. สะพังวังโบกขาละนีของพละเว็ดสันดอน	สะพังวังโบกขรนีของพระเวสสันดอน
3. กันหาซาลีลี้ยู่สะดอกบัว	กัณหาชาลีซ่อนอยู่สระดอกบัว
4. บั้นนางตายคึดฮอดลูก ผัวเป่านำคึน	ตอน นางตายเพราะคิดถึงลูก ผัวเป่าให้ฟื้น
5. บั้นนางคึนมายอมึอะนุโมทะนาทานลูกดอมผัว	ตอน นางฟื้นมา ยกมือไหว้อนุโมทนาทานลูกของผัวด้วย
6. สีโห	สีโห

1. มัดทีกันที ๙ จบ	มัทรี กัณฑ์ที่ 9 จบ
2. ไม้ไล่และไม้บง	ไม้ไล่และไม้บง* (*เป็นไม้ไผ่ป่าไม่มีหนามใช้สานกระติบ เครื่องจักสาน)
3. นางมัดทีไปหาลูกไม้พ้อลาซะสี เสือโคง เสือเหลือง ตันไว้บํไห้เมือ	นางมัทรีไปหาผลไม้เจอราชสีห์ เสือโคร่ง เสือเหลือง ขวางทางไว้ไม่ให้กลับ
4. กันหาซาลีหลูดจากมึพาม แล่นคึนเมือลี้สะดอกบัว	กัณหาชาลีหลุดจากมือพราหมณ์วิ่งกลับไปซ่อนในสระบัว
5. กุมมานกันปายจบ พามล้มเทิงผา	กุมารกัณฑ์ปลายจบ พราหมณ์ล้มบนผา
6. เสือโคง	เสือโคร่ง

1. อันนี้พยาทอนชมดอกนาลียู่ดอยเขาวงกด	อันนี้พญาธรชมดอกนารีผลอยู่ดอยเขาวงกต
2. ดอยวงกด	ดอยวงกต

1. สักกะบันกันที ๑๐ พละเว็ดสันดอนกำลังตลวดน้ำทานเมียให้แก่อินทาสักกะพาม	สักกบรรพ กัณฑ์ที่ 10 พระเวสสันดอนกำลังกรวดน้ำทานเมียให้แก่พราหมณ์พระอินทร์ (อินทราสักกพราหมณ์)
2. พละอีนลงมาแปงเพ็ดเป็นพามมาขํเมียนำพละเว็ดสันดอนแล้วกับขึ้นไปบนสวันของเก่า	พระอินทร์แปลงกาย(แปลงเพศ) เป็นพราหมณ์มาขอเมียกับพระเวสสันดร แล้วกลับขึ้นไปบนสวรรค์เช่นเดิม

มะหาลาดกันที่ ๑๑ วิสุกำมะเทวะบุดลงมาแปงเพดเป็นพละเว็ดมัดทีมาส่งนมให้กันหาซาลีในลาวเที้ยงคืน เทวะดาอง ๑ ลักสายู่ตลอดแจง

มหาราชกัณฑ์ที่ 11 วิสุกรรมเทวบุตรลงมาแปลงกายเป็นพระเวสสันดรและนางมัทรีให้นมกัณหาและชาลีในราวเที่ยงคืนเทวดาองค์หนึ่งรักษาอยู่จนเช้า

จะลาจอนต้อนเอากันหาซาลีนำพามเอาเขาใปถวายพยาบูลมแล	จราจรต้อนเอากัณหาชาลี นำพราหมณ์เอาเข้าไปถวายพญาบรมแล
พยาบูลมไต่สวนถามพามว่าเดก ๒ คนนี้เอามาจากทีใด	พญาบรมไตร่สวนถามพราหมณ์ว่า เด็ก 2 คนนี้เอามาจากที่ใด

1. เสนาทิบํดีทัง ๔	เสนาบดีทั้ง 4
2. ตำหลวดพูทอนลักสาวังพะนะคอนเมืองแก้วปละเซใซ	ตำรวจภูธรรักษาวังพระนครเมืองแก้วประเชไช
3. พวกผู้ยีงพนละเมืองใปเลี้ยงเข้าพามแล	พวกผู้หญิงพลเมืองไปเลี้ยงข้าวพราหมณ์แล
4. บ่อนนี้ท้องพามแตก พวกหมํยาหลวงกำลังหายาปัวยู่	ที่นี้ ท้องพราหมณ์แตก พวกหมอยาหลวงกำลังหายารักษาอยู่
5. หมํบีบ	หมอบีบ
6. หมอเป่าน้ำ	หมอเป่าน้ำ
7. หมอยาใหย่	หมอยาใหญ่
8. อันนี้บ่อนพามลับบํลิโพกอาหานของทานพยาบูลมเลี้ยงแล	ที่นี่พราหมณ์รับบริโภคอาหารของพญาบรมเลี้ยงแล

1. หามพามไปทิ้งป่าซ้า

หามพราหมณ์ไปทิ้งป่าช้า

1. หว่านเข่าตอกแตก	หว่านข้าวตอกแตก
2. จูดพามยู่หนีแล	เผาพราหมณ์อยู่นี่แล
3. ซุฟืน	เอาฟืนใส่

1. มหาลาดกันที ๑๑ จบแต่เพียงนี้แลท้านเฮย	มหาราชกัณฑ์ที่ 11 จบแต่เพียงเท่านี้แลท่านเฮย
2. พวกนี้เสนาบํดีทัง ๔ เนอะท้าน	พวกนี้เสนาบดีทั้ง 4 ..(เนอะ?)ท่าน
3. ผู้นี้พยาบูลม	คนนี้พญาบรม
4. ผู้นี้นางบุษะดี	คนนี้นางผุสดี
5. มะหาดเล๊ก	มหาดเล็ก

1. สักกะติกันที ๑๒ จบพยาบูลมกำลังเซินพละเว็ดสันดอนเข้าเสวยเมือง	ฉกษัตริย์ กัณฑ์ที่ 12 จบ พระบรมกำลังเชิญพระเวสสันดอนเข้าครองเมือง
2. ซ้างตัวนี้ซือว่าเอกนะคอนสี แม่นางบุษดีกับนางกันหา ขี่เมอท้านเฮย ฯ	ช้างตัวนี้ชื่อว่า เอกนครศรี แม่นางผุสดีกับนางกัณหาขี่กลับ ท่านเฮย

1. ซ้างตัวนี้ว่าพะจันลึบเมก พยาบูลมกับท้าวซาลีขี่เมือท้านเฮย	ช้างตัวนี้ชื่อพระจันทร์ลับเมฆ พญาบรมกับชาลีขี่กลับ ท่านเฮย
2. ซ้างตัวนี้ชื่อว่าซ้างเผือกพายวัน พยาเว็สกับนางมัดทีขีแล	ช้างตัวนี้ชื่อช้างเผือกพลายวัน พระเวสกับนางมัทรีขี่แล

1. พวกนี้ถือผาลากับดาบ	พวกนี้ถือหอกกับดาบ
2. กินเหล่า	กินเหล้า

1. นะคอนกันที ๑๓ จบแต่เท้านี้แล

นครกัณฑ์ที่ 13 จบแต่เท่านี้แล

1. หมํลำใหย่	หมอลำใหญ่
2. สาทุผู้ข่าซึว่าท้าวนายฮอยมาบ้านท่าซะโนใด้พ้อมบุดพ [missing] ละยายีงซายน้อยใหยทุกคนสางฮูปพาบพละเว็ดสันดอนซาดก ใว้ในพละพุดทะสาษะน่า แต่เมื้อ พํสํ ๒๕๐๖ ปีเถาะ ขํ[missing] ฝูงข่าใด้บุนมากๆ กํข่าเทิน นิพานะปัดจะโยโหตุ ใด้สะละชับออกทุนเป็นเงิน… กีบสำเหล็ด	สาธุ ข้าพเจ้า(ผู้ข้า) มีชื่อว่า ท้าวนายฮอยมา บ้านท่าซะโน ได้พร้อมบุตร [missing] และ x หญิงชายน้อยใหญ่สร้างรูปพระเวสสันดรชาดก ไว้ในพระพุทธศาสนา แต่เมื่อ พ.ศ.2506 ปีเถาะ ขอ[missing] ฝูงข้าได้บุญมากๆ แก่ข้าเทอญ นิพพานปัจจะโย โหตุ* ได้สละทรัพย์ออกทุนเป็นเงิน…. กีบสำเร็จ *นิพพานปัจจะโย โหตุ = จงเป็นปัจจัยแห่งพระนิพพาน
3. ข่าพะเจ้าท้าวหนูบูนเฮืองเป็นผู้วาดเขียน ขอส่วนบุนนำด้วย	ข้าพเจ้าท้าวหนูบุญเฮือง(หนูบุญเรือง) เป็นผู้วาดเขียน ขอส่วนบุญร่วมด้วย